'De recessie helpt ons, het gaat slecht met Schiphol' (uit: Trouw)
Hij gelooft dat er binnen afzienbare tijd een eind komt aan de grondoorlog die hij al ruim twintig jaar voert met Schiphol. Chipsholeigenaar Jan Poot blijft intussen zeer wantrouwig jegens de overheid. 'Hoe kunnen in dezelfde zaak drie rechters zijn vervangen?'
Als de gespreksstof na drie uur in lichte mate opdroogt, schept Jan Poot ongevraagd nog een keer helderheid. Principieel is zijn strijd waard om gestreden te worden, klinkt het vol overtuiging. Persoonlijke opofferingen horen daarbij. Seconden later lacht de 87-jarige: "Gelukkig ben ik nog jong."
Vlaardinger Jan Poot is een succesvol zakenman. Hij was oprichter van het bedrijf Eurowoningen, waarmee hij in ruim tien jaar 23.000 woningen wist te bouwen, met onder meer het bekroonde Parkstad Leusden. In de Franse Alpen ontwikkelde hij skistation Valmorel. De Franse overheid was zo geïmponeerd dat Valmorel tot voorbeeldproject werd uitverkoren. Maar landelijke bekendheid geniet Poot vooral vanwege de al meer dan twintig jaar durende, juridische strijd die hij met zijn zoon Peter voert tegen staatsbedrijf Schiphol en diverse overheden. Een kwestie die Jan Poot liever aanduidt als de 'grondoorlog', al is het maar ter illustratie dat het om aanzienlijk meer draait dan een zakelijk niemendalletje.
INTERVIEW: Adri Vermaat in Trouw
Als eigenaren van gebiedsontwikkelaar Chipshol, dat 25 jaar geleden zeshonderd hectare grond verwierf rond Schiphol, voelt de familie Poot zich ernstig bedrogen en misleid door de overheid. Chipshol verwijt zijn opponenten dat zij het bedrijf bewust en zonder enige reserves hebben tegengewerkt bij de, hierdoor nooit gerealiseerde, ontwikkeling van waardevolle Schipholgrond. Honderden miljoenen euro's claimt Chipshol inmiddels in het gevecht tegen, zoals Poot senior het noemt, gehaaide dealmakers, topaccountants, topadvocaten, machtige overheidsinstanties en zelfs de onkreukbaar geachte rechtspraak.
Vice-president Hans Westenberg van de rechtbank in Den Haag vertrok oktober 2009 gedwongen via de achterdeur. In de Chipshol-affaire wordt hem valsheid in geschrifte en meineed verweten, maar of hij daadwerkelijk voor de rechter wordt gedaagd, valt te bezien. Om een justitieel onderzoek naar Westenberg van de grond te krijgen, moest Poot tot zijn verbazing eerst zelf aangifte doen. Tot zijn boosheid, teleurstelling en is het onderzoek ruim twee jaar later nog steeds niet afgerond. Dit laatste geldt ook voor het onderzoek naar oud-rechter Pieter Kalbfleisch. Hij is een ex-collega van Westenberg bij eerst de rechtbank in Haarlem en naderhand de Haagse rechtbank. Kalbfleisch kwam afgelopen zomer in de Chipshol-affaire in opspraak en ging, als voorzitter van de raad van bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa), voor onbepaalde tijd met verlof. Hij nam deze stap nadat justitie besloot een onderzoek wegens meineed en valsheid in geschrifte tegen hem in stellen. Kalbfleisch zit thuis en het onderzoek naar hem duurt voort.
Daarnaast deden Jan en Peter Poot aangifte wegens meineed tegen nog eens vier (oud)-rechters. Zij waren voor het gerechtshof in Amsterdam als getuige gehoord. Centraal in deze door Chipshol aangevraagde getuigenverhoren stond de vervanging van drie rechters, eind 2006 in Haarlem. De destijds in de eindfase van het proces vervangen rechters hadden Chipshol in het geschil met Schiphol in het gelijk gesteld. Begin 2007 zouden zij de hoogte vaststellen van het schadebedrag dat de luchthaven aan Poot moest betalen. Chipshol kreeg van de nieuwe rechters uiteindelijk zestien miljoen euro toegekend, volgens Poot en onafhankelijke deskundigen een fractie van waar hij recht op heeft.
De gang van zaken in Haarlem, in samenhang met vermeende corruptie binnen de rechterlijke macht in met name Den Haag, verleidde Poot tot een offensief, dat nimmer zou luwen. Begin juni 2009 werd hij voorafgaande aan een zaak tegen Luchtverkeersleiding Nederland in de rechtbank in Amsterdam wegens 'weerspannigheid' zelfs in de boeien geslagen en kortstondig in een cel gezet. Het leverde hem een bloedende armwond op en een serie blauwe plekken. Ook tijdens de getuigenverhoren van afgelopen zomer liet hij zich soms gelden. De rechtercommissarissen die de verhoren leidden, konden hem nog zo streng, of nog zo vriendelijk, verzoeken geduld te betrachten en nog voor even te zwijgen, het bleek telkens aan dovemansoren gericht. Als Jan Poot iets wil zeggen, doet hij dat, met de charme of het venijn die hem eigen zijn.
Denkt u nooit als u thuis bent in Zwitserland, op 1500 meter hoogte met uitzicht op de Mont Blanc: ik stop met procederen en ga nog eens genieten?
Jan Poot: "Mijn zoon Peter heeft het meest te maken met de juridische kant. Ik ga over de advertenties die we naar aanleiding van de affaire in regionale en landelijke dagbladen plaatsen. Ik schrijf die advertenties in de eerste plaats voor degenen die er bang voor moeten worden. De harde kern, daar gaat het mij om. De gewone lezers die we ermee trekken, zijn bijvangst. Juristen, ambtenaren, politici en andere direct betrokkenen vreten die advertenties. We hebben er alles bij elkaar al zo'n zeventig geplaatst. Op de websites zijn tienduizenden reacties binnengekomen. De structuur van de advertenties verandert nooit."
Hoe kwam u op het idee?
"Mijn probleem was dat ik graag in één van de kwaliteitskranten een feuilleton over Chipshol wilde. Dat lukte niet, er was geen krantenredactie die wilde. De dagbladjournalistiek is daarvoor, onder invloed van de tv, helaas te vluchtig. Wat vandaag een onderwerp is, is morgen afgedaan. Daarom heb ik voor het middel advertenties gekozen. Die zijn bovendien goedkoper dan het permanent inhuren van advocaten."
U bent in Nederland trendsetter van dergelijke advertentievormen, maar sorteren die effect?
"De rechterswisselingen in Haarlem waren de directe aanleiding om ermee te beginnen. Publicitaire druk is altijd effectief. Mijn advertenties moeten worden gezien als open brieven, met kritiek op het in Nederland gangbare systeem. Daar bedoel ik gezapigheid mee, desinteresse. Ja, zeker ook van de pers. Hoe kan het dat de media in Nederland nauwelijks hebben geschreven over het in één keer vervangen van drie rechters, die op het punt staan hun zaak af te ronden, het dossier dat onder hen ligt! In België, tijdens de kredietcrisis, met de Fortis Bank, dreigde eveneens een rechter vervangen te worden. Die vervanging ging ten slotte niet door. De Nederlandse pers schreef daar volop over. Maar als zoiets in Haarlem gebeurt, blijft het vooral stil."
In mei verzocht Nationale Ombudsman Alex Brenninkmeijer in uw zaak die rechters, die iets te verbergen zouden kunnen hebben, om transparantie. Vertel het, zei Brenninkmeijer in het Nederlands Juristenblad, nu het vertrouwen van de rechterlijke macht op het spel staat.
"Wat in Haarlem is gebeurd, is onacceptabel. Zelf zal ik nooit zeggen dat de rechterlijke macht in Nederland fout is. Het gaat om een aantal leidinggevenden dat de touwtjes in handen heeft. Het systeem is in essentie verkeerd. Er is na de oproep van Brenninkmeijer geen rechter uit zichzelf opgestaan. Geen rechter die geroepen heeft: 'Het spijt me, maar dit of dat is er aan de hand.' Als Chipshol zijn we afhankelijk van klokkenluiders. De griffier van de rechtbank in Den Haag deed tijdens haar getuigenverhoor onthullingen over Pieter Kalbfleisch. Het leidde tot zijn vertrek bij de Nederlandse Mededingingsautoriteit. Dezelfde griffier zei tijdens haar verhoor dat ze bang is dat ze vanwege deze affaire een keer onder de tram wordt geduwd. Dat zal klokkenluiders die meer over onze zaak weten, niet aansporen. Toch zullen we, denk ik, advertenties plaatsen, waarin we klokkenluiders oproepen en aanmoedigen zich bij ons te melden."
U bent groot bewonderaar van ARP-voorman Abraham Kuyper, zijn visie, de invloed die hij had op de samenleving. Weliswaar in een heel ander tijdperk, maar mist u op het hoogste politieke niveau iemand als hem, op momenten dat het er voor u op aankomt?
"Kuyper is voor de mij de grootste Nederlander van de laatste twee eeuwen. Hij richtte de AntiRevolutionaire Partij op, de gereformeerde kerken en de Vrije Universiteit. Hij was dominee, hoogleraar, hoofdredacteur, publicist, staatsman. Een ongemeen boeiende man met enorme intellectuele bagage. Als je in deze tijd een willekeurige politicus op het Binnenhof benadert of ontmoet, begint hij met de mededeling dat hij geen tijd heeft. Dat zegt alles. Als je een kamerlid of minister een brief schrijft, krijg je doorgaans een tweeregelig, negatief antwoord terug. Persoonlijke brieven die ik aan politici schreef, leverden niets op. Alleen Adri Duivesteijn had, als kamerlid voor de PvdA, belangstelling. En SP-leider Emile Roemer volgt de zaak."
Het kan toch niet alleen de schuld zijn van de pers dat de affaire op het Binnenhof niet de aandacht krijgt, die die volgens u verdient?
"Wij Nederlanders zijn van oorsprong calvinisten. Helaas zijn we tegenwoordig veel huichelachtiger dan de Belgen en de Italianen. Ik zeg altijd: 'Geef mij maar de Italiaanse rechters.' Italië heeft gereageerd op en geageerd tegen de maffia. Giovanni Falcone en Paolo Borsellino, die samen de maffia bevochten en dat met hun leven bekochten, stonden voor hun zaak. In Nederland hebben we alleen de slechte trekjes van de calvinisten nog, de goede hebben we helaas achter ons gelaten. Drijfveer om door te gaan met de strijd tegen de staat is de inspiratie die ik put uit die mensen die geschiedenis hebben geschreven. Dat zijn mensen uit de Gouden Eeuw, maar ook van later. Duivesteijn heeft nog geprobeerd om een parlementair onderzoek van de grond te krijgen. Met een verschil van twee stemmen ging dat de mist in en daarna was het over. Kamerleden gaan naar Curaçao, naar Suriname, ze openen brandweerkazernes, maar ze komen niet naar ons".
U hebt in eigen beheer vijf boeken geschreven over de 'grondoorlog' met Schiphol, telkens in een oplage van 10.000 exemplaren. Wat leveren de boeken u op?
"Heel veel reacties en heel veel tips, aanwijzingen. De mensen hoeven voor die boeken niet te betalen, zodat er geen blokkades zijn. Nou ja, het gratis verstrekte boek 'Doodzonde tegen de rechtsstaat', dat uit twee delen bestaat, bood iemand dus voor vijf euro te koop aan op Marktplaats. En er was iemand die vierduizend exemplaren bestelde. Dat feest ging niet door, dat begrijpt iedereen. Vooral in 'Final Call', onze laatste oproep aan Schiphol om samen te werken, heb ik zelf heel veel energie gestoken. Op mijn verjaardag zat ik er al om zeven uur 's ochtends aan te werken en dat ging tot 's avonds laat door. Tegen mijn vrouw zei ik dat ik ook geen telefoontjes wilde, het boek moest af."
Het laatste boek van uw hand -'De Demmink Doofpot' - is een aanklacht tegen de gelijknamige secretaris-generaal van het ministerie van veiligheid en justitie. Legt u eens uit.
"Ik ben over die zaak getipt door klokkenluiders bij de recherche. Zij schetsten een schokkend beeld van een secretaris-generaal met onbeperkte macht. Er is iets verontrustends aan de hand met hem. Hij is over een reeks van jaren diverse keren in opspraak geraakt, zijn declaraties, vermeende ontucht. Kortgeleden nog is hij weer in verband gebracht met ontucht met minderjarige jongens. Er loopt nu een oriënterend onderzoek van het Openbaar Ministerie nadat er twee aangiften tegen hem zijn gedaan. Demmink is potentieel chantabel, zoveel staat vast."
Nooit is aangetoond dat Demmink in strafrechtelijke zin daadwerkelijk iets te verwijten is. Misschien geeft hij prima invulling aan zijn functie en krijgt hij intern hiervoor alle credits.
"Toen rechercheurs met mij spraken over het onderzoek naar oud-rechter Westenberg, wilden zij terloops weten wat mijn belang was om Demmink te vervolgen. Mijn wedervraag was: "Wat is het belang om dat niet te doen?" Ik houd het voor mogelijk dat Demmink verantwoordelijk was voor de rechterswissel in Haarlem. Het is frappant dat achtereenvolgende ministers, Donner bijvoorbeeld en nu Opstelten, intern nooit een onderzoek naar hem hebben ingesteld. Als er zo'n mist rond je hoogste ambtenaar hangt, laat je de zaak een keer tot op de bodem uitzoeken. Dan zeg je op een gegeven moment: 'Nou is het afgelopen en gaan we een tegenonderzoek beginnen'. Als het telkens om valse beschuldigingen zou gaan, onderneem je actie. Dan doe je aangifte van laster en smaad. Maar op de zwaarste aantijgingen tegen hem wordt niet gereageerd. De hoogste ambtenaar van uitgerekend het ministerie van justitie staat nu letterlijk op een foto in de krant met een balkje voor zijn ogen. In het bedrijfsleven, bij multinationals, zou dat onbestaanbaar zijn, een topman met balkje voor de ogen in de krant. De discussie over Demmink is niet van gisteren, ze loopt al tien jaar."
De aantijgingen jegens Demmink over ontucht met minderjarigen komen vooral uit criminele hoek.
"De klokkenluiders die zich bij mij meldden, zijn voor zover ik het inschat allesbehalve crimineel. Als er niets van waar blijkt, doe je als ministerie meteen aangifte van smaad. Maar er gebeurt niets vanuit het ministerie. Kijkend naar de Chipsholzaak zeg ik: 'Hoe kan het dat drie rechters in dezelfde zaak zijn vervangen?' Demmink zei bij het begin van zijn getuigenverhoor in onze zaak dat hij de affaire rond Chipshol net als ieder ander uit de krant kent. Hij wilde ermee hebben gezegd dat hij nooit rechters spreekt. Maar na enig doorvragen, gaf hij toe dat de kwestie in de ministersstaf is besproken. Ik houd het zeer wel voor mogelijk dat hij de betrokken rechters in Haarlem van de zaak heeft gehaald."
De getuige Demmink dwong in de rechtszaal niettemin bewondering af. Hij was zelfverzekerd, voorkomend en zei geen woord te veel, of te weinig.
Voor het eerst raakt Jan Poot fel, bijna boos lijkt het. Met enige stemverheffing: "Ik had hem graag scherper ondervraagd. Tevoren was echter bedongen dat het verhoor alleen over Chipshol mocht gaan. Over de vermeende ontucht mochten geen vragen worden gesteld. Het viel vervolgens op dat hij daar uit eigen beweging enkele woorden over zei." Hoe optimistisch bent u als we u vragen of aan de grondoorlog met Schiphol ooit een einde komt? "Ik ben ervan overtuigd dat er een doorbraak komt. Door tegenslagen ben ik sterk geworden. De recessie is gunstig voor ons. Het gaat niet goed met het gebied rond Schiphol. Het aantal banen neemt af, de staatssteun voor KLM en Air France is tanende, Fokker is weg. Er is alle reden om de handen nu ineen te slaan. Nog nooit zijn er cadeautjes naar ons gebracht. Ik verwacht ook niet dat dit zal gebeuren. Helaas is de hele affaire uitgemond in een prestigekwestie. Daar moet iedereen vanaf, in die zin reken ik op een wonder."
Ga naar de rechter
In het boek 'Doodzonde tegen de rechtsstaat' van Jan Poot komt onder meer advocaat Liesbeth Zegveld aan het woord. Zij stelt dat in Nederland een juridische cultuur ontbreekt om conflicten via de rechter op te lossen. 'Vaak vindt men het onbeleefd om de gang naar de rechter te maken.' Zegveld is onder meer opgetreden als raadsvrouw voor de weduwen van Srebrenica. 'De parallel tussen die zaak en die van Chipshol is dat uitstekend ingewerkte rechters plotseling werden vervangen, met argumenten die niet deugden en er met de haren zijn bijgesleept', zegt zij in het boek van Poot.
